मुख्य-पृष्ठ   शब्दावली की श्रेणियां/प्रकार से खोजें   हिंदी
भाषा चुनें
विषयवार शब्दावली में खोजें
हमारी लोकप्रिय शब्दावली में खोजें

पर्यावरणविज्ञान परिभाषा कोश (अंग्रेज़ी-हिंदी)
Definitional Dictionary of Environmental Science (English-Hindi)
(2940 words)

शब्द-संग्रह निर्माता
वैज्ञानिक तथा तकनीकी शब्दावली आयोग (Commission for Scientific and Technical Terminology)
Hindi equivalents for 2940 base words in English have been evolved along with definitions
अंग्रेज़ी के २९४० मूल शब्दों के हिंदी में पर्याय-निर्माण एवं उन्हें परिभाषित किया गया है ।

प्रभारी अधिकारी
Dr. Dharmendra Kumar
डॉ.धर्मेन्द्र कुमार (dkcstt@gmail.com)
कुंजीपटल पर शब्द लिखें
(या ड्रॉपडाउन सूची में से उचित कुंजीपटल चुनें)


लिप्यंतरण सक्रिय/निष्क्रिय

इस कोश के विशेषज्ञ


'environment' के लिए खोज परिणाम

English/ अंग्रेज़ी Hindi/ हिंदी Definition/ परिभाषा Feedback/प्रतिपुष्टि
Abiotic environment"अजीवीय पर्यावरणकिसी जीव का भौतिक एवं रासायनिक परिवेश, जैसे-ताप, प्रकाश, वर्षा, खनिज इत्यादि।"प्रतिपुष्टि
Concurrent environmental impact assessment"संगामी पर्यावरणीय प्रभाव आकलनकिसी कार्यक्रम या परियोजना के कार्यान्वयन करने के साथ - साथ उसके पर्यावरणीय प्रभाव का पूर्वानुमान करते रहना।"प्रतिपुष्टि
Controlled environment housing"नियंत्रित पर्यावरणीय आवासविभिन्‍न पर्यावरणीय कारकों को पूर्णत: नियंत्रित कर जीवों के लिए बनाए गए पर्यावास।"प्रतिपुष्टि
Draft environmental management plan"प्रारूपी पर्यावरणीय प्रबंध योजनाऐसे प्रस्तावित प्रबंधन या समनकारी उपायों से संबंधित जानकारी जिन्हें ज्ञात पर्यावरणीय प्रभावों से रक्षा के लिए अपनाया जाता है।"प्रतिपुष्टि
environment management plan (emp)"पर्यावरण प्रबंधन योजनाएक संरचित प्रबंधन योजना जिसमें पर्यावरण प्रभाव आकलन के फलस्वरूप ज्ञात शमन (मिटिगेशन), अनुवीक्षण और प्रबंधन संबंधी आवश्यकताओं की रूपरेखा दी जाती है।"प्रतिपुष्टि
environment significance"पर्यावरण का महत्वकिसी प्रस्ताव के अनुसार पर्यावरण में प्रत्याशित परिवर्तन का महत्व तथा उसके परिणाम की सार्थकता।"प्रतिपुष्टि
environmental action plan (eap)"पर्यावरणीय कार्य योजनापर्यावरणीय प्रबंधन योजनाओं तथा पर्यावरणीय डिजाइन प्रबंधन तंत्रों को दिशानिर्देश देने के लिए बनाई गई योजना।"प्रतिपुष्टि
environmental audit"पर्यावरणीय लेखा परीक्षावह प्रक्रिया जिसमें पर्यावरण के ऊपर विभिन्‍न घटकों के प्रभाव के परिणाम का आकलन करते हैं।"प्रतिपुष्टि
environmental audit"पर्यावरणीय संपरीक्षाकिसी विद्‍यमान प्रतिष्‍ठान अथवा निर्माण इकाई का गहराई से जांच अध्ययन करना जिसके अंतर्गत पर्यावरणीय प्रबंधन का क्रमबद्‍ध नियतकालिक मूल्यांकन किया जाता है ताकि पर्यावरण की रक्षा की दृष्टि से संबंधित संगठन, प्रबंधन एवं उपस्कर की समग्र कार्यक्षमता की वस्तुनिष्‍ठ समीक्षा की जा सके।"प्रतिपुष्टि
environmental audit report"पर्यावरणीय संपरीक्षा रिपोर्टकिसी विकास के कारण पर्यावरण पर होने वाले या हुए प्रभावों के बारे में रिपोर्ट।"प्रतिपुष्टि
environmental biology"पर्यावरणीय जीवविज्ञानपर्यावरण विज्ञान की वह शाखा जिसमें जीवों तथा उन्हें प्रभावित करने वाले भौतिक, रासायनिक व जैविक पर्यावरणीय कारकों का अध्ययन किया जाता है।"प्रतिपुष्टि
environmental chemistry"पर्यावरणीय रसायनविज्ञानपर्यावरण विज्ञान की वह शाखा जिसमें प्रकृति में होने वाली रासायनिक अभिक्रियाओं के परिणामों और पर्यावरण में संदूषणों का वितरण एवं उनकी नियति का अध्ययन किया जाता है।"प्रतिपुष्टि
environmental constraint"पर्यावरणीय व्यवरोधपर्यावरण पर दुष्प्रभाव डालने वाले कारक।"प्रतिपुष्टि
environmental crisis"पर्यावरणीय संकटपारितंत्रों तथा भू - दृश्यों पर मानवकृत विस्तृत, सतत प्रतिकूल प्रभावों के कारण उत्पन्‍न स्थिति, जिससे पर्यावरण की अत्यधिक हानि होती है।"प्रतिपुष्टि
environmental ecological risk"पर्यावरणीय पारिस्थितिकीय जोखिमजीव जंतुओं पर बहि:स्राव उत्सर्जन अपशिष्‍ट या आकस्मिक रसायनों के निष्कासन, ऊर्जा उपयोग, प्राकृतिक संसाधनों के अपक्षय का संभावित प्रतिकूल प्रभाव जो पर्यावरण प्रदूषण से संबंधित होता है।"प्रतिपुष्टि
environmental ethics"पर्यावरणीय नैतिकतादर्शनशास्‍त्र में एक विचारधारा, या एक सिद्धांत जो पर्यावरण के नैतिक मूल्यों से संबंधित है जिसमें विशेष रूप से पर्यावरण के गैर - मानव वस्तुओं और तंत्रों के अधिकार, उदाहरण के तौर पर, वृक्ष एवं पारितंत्र, शामिल है।"प्रतिपुष्टि
environmental exposure"पर्यावरणीय उद्‍भासनउद्‍योगों से प्रदूषकों का उत्सर्जन, आवश्यक रूप से देहली स्तर से ज्यादा नहीं होता परंतु चिरकालिक प्रदूषकों का निम्‍न स्तरीय उद्‍भासन पर्यावरणीय उद्‍भासन का मुख्य रूप है।"प्रतिपुष्टि
environmental fate"पर्यावरणीय नियतिकिसी रासायनिक या जैविक प्रदूषक का पर्यावरण में आने के बाद नियति।"प्रतिपुष्टि
environmental heterogeneity"पर्यावरणीय विषमांगताकिसी क्षेत्र के अंतर्गत पर्यावासों की विविधता की कोटि का माप।"प्रतिपुष्टि
environmental impact assessment"पर्यावरणीय प्रभाव आकलनकार्यक्रम के पर्यावरण परिणाम एवं हानिकर प्रभावों को न्यूनतम करने के आवश्यक मानदंडों की पहचान और मूल्यांकन से संबंधित।"प्रतिपुष्टि
environmental impact assessment report"पर्यावरण प्रभाव आकलन रिपोर्टकिसी परियोजना के आरंभ (स्कोपिंग) से शुरू होने वाली रिपोर्ट जिसमें किसी सूचीबद्‍ध गतिविधि के पर्यावरणीय और सामाजिक प्रभावों का सर्वांगीण मूल्यांकन, उन प्रभावों की सार्थकता, संभाव्य वैकल्पिक कार्यवाही और शमनकारी उपायों का उल्लेख होता है। इसमें प्रारूपी प्रबंधन योजना भी शामिल होती है।"प्रतिपुष्टि
environmental impact report"पर्यावरणीय प्रभाव रिपोर्टप्राय: राज्य के स्तर पर किसी विशिष्‍ट परियोजना के संभावित पर्यावरणीय प्रभावों का वर्णन करने वाली रिपोर्ट।"प्रतिपुष्टि
environmental influence"पर्यावरणीय प्रभावपर्यावरण के विभिन्‍न तत्वों का जैव एवं अजैव जगत् पर प्रभाव।"प्रतिपुष्टि
environmental monitoring"पर्यावरणीय अनुवीक्षणपर्यावरणीय परिवर्तियों से संबंधित आंकड़ों का नियतकालिक संकलन करना और उनके आधार पर पर्यावरणीय परिवर्तनों को समझना और तद्‍नुसार निर्णय करना।"प्रतिपुष्टि
environmental patchiness"पर्यावरणीय चप्पा - स्थितिकिसी क्षेत्र में मृदा आदि कारकों की विभिन्‍नता के कारण विविध प्रकार के पर्यावरणीय समूहों की उपस्थिति।"प्रतिपुष्टि
environmental"पर्यावरणीय आयोजनापर्यावरणीय संसाधनों या मूल्यों को परिरक्षित करने या उनमें वृद्‍धि करने के उद्‍देश्य से योजनाएं बनाने की प्रक्रिया।"प्रतिपुष्टि
environmental resistance"पर्यावरणीय प्रतिरोधसभी प्रकार के दबाव जैसे कि परभक्षण, प्रतियोगिता, मौसम, खाद्‍य पदार्थो की उपलब्धता जो जनसंख्या की संभावित वृद्‍धि को रोकती है।"प्रतिपुष्टि
environmental refugee"पर्यावरणीय शरणार्थीवह व्यक्‍ति जो पर्यावरण में हुए प्राकृतिक एवं मानवजनित परिवर्तनों के कारण शरणार्थी बन गया हो।"प्रतिपुष्टि
environmental science"पर्यावरणीय विज्ञानविज्ञान की वह शाखा जिसमें जीवों तथा उनके पर्यावरण के विभिन्‍न अवयवों अर्थात जैविक, भौतिक, रासायनिक कारकों आदि के साथ जटिल पारस्परिक संबंधों का अध्ययन किया जाता है।"प्रतिपुष्टि
environmental stress"पर्यावरणीय प्रतिबलऐसी कोई क्रिया, घटक अथवा दशा जो किसी जैविक - तंत्र को प्रभावित करती हो।"प्रतिपुष्टि
environmentalism"पर्यावरणवादएक सामाजिक, राजनीतिक एवं नैतिक आंदोलन जिसका संबंध पर्यावरण के संरक्षण तथा इसके संसाधनों के विवेकपूर्ण उपयोग से है।"प्रतिपुष्टि
Fitness of environment"पर्यावरण की उपयुक्‍ततापर्यावरण की विविध स्थितियों का उपयुक्‍त होना।"प्रतिपुष्टि
Geographic environment"भौगोलिक पर्यावरणकिसी क्षेत्र विशेष की प्राकृतिक परिघटनाएं जैसे - मौसम, वर्षा, तापमान परास, बाढ़, सूखा, मृदा, स्थलाकृति, आदि, जो किसी जाति के उद्‍भव और विकास या परिवर्धन और जीवन को प्रभावित करती हैं।"प्रतिपुष्टि
Global environmental change"भूमंडलीय पर्यावरणीय परिवर्तनलगभग एक ही समय में होने वाले ऐसे दिशात्मक पर्यावरणीय परिवर्तन जो विश्‍व के अधिकांश भागों में अनुभव किए जाते हैं।"प्रतिपुष्टि
Physico - chemical environment"भौतिक - रासायनिक पर्यावरणपर्यावरण का वह भाग जो समस्त अजैविक कारकों से बनता है।"प्रतिपुष्टि
Riverine environment"नदीय पर्यावरणकिसी नदीय क्षेत्र का पर्यावरण।"प्रतिपुष्टि
Strategic environmental assessment (sea)"कार्यनीतिक पर्यावरणीय आकलनकिसी कार्यनीतिक गतिविधि, नीति, योजना या कार्यक्रम का पर्यावरणीय अनुमान।"प्रतिपुष्टि
Synthetic environment"संश्‍लिष्‍ट पर्यावरणऐसा कृत्रिम वातावरण जिसमें उसके घटकों की एक निश्‍चित मात्रा होती है।"प्रतिपुष्टि

प्रतिपुष्टि हेतु ई-मेल करें shabd-cstt@gov.in
अस्वीकरण: शाब्दिक विसंगति निवारण हेतु मुद्रित संस्करण ही मान्य होगा